Katarzyna Sikorska, 7 września 2023

"Dewajtis": Przewodnik po świecie żmudzkiego zaścianka

Już 17 września widzowie TVP będą mogli zobaczyć pierwszy odcinek nowego serialu, który przypadnie do gustu przede wszystkim miłośnikom produkcji historycznych i kostiumowych. "Dewajtis" jest oparty na jednej z najpopularniejszych powieści Marii Rodziewiczówny i przedstawia losy zaściankowo-dworskiej społeczności, której życie odmieniło powstanie styczniowe. Kto jest kim w tej opowieści o honorze, miłości i przywiązaniu do rodziny? Jaką rolę pełnią w niej doniosłe wydarzenia historyczne? I dlaczego Żmudź staje się tak istotną częścią tej pięknej historii?

Na łożu śmierci Paweł Czertwan prosi swojego syna, Marka, by zajął się majątkiem ziemskim w żmudzkim Poświcie, pozostawionym przez przyjaciela, Kazimierza Orwida. Mężczyzna za udział w powstaniu styczniowym został zesłany na Syberię i przepadł bez wieści. Tymczasem ziemią i posiadłością ktoś powinien się zaopiekować. Marek musi zmienić całe swoje życie i zmierzyć się z trudnościami związanymi z zarządzaniem majątkiem. Jest jednak posłuszny woli ojca i bierze na swoje barki ten obowiązek. Nie wie jeszcze, że ta decyzja przyniesie mu szereg trosk, ale również… wielką miłość.

Marek i Irena, czyli miłość w obliczu poczucia obowiązku

Centralną postacią serialu "Dewajtis" jest właśnie Marek Czertwan (w tej roli Karol Dziuba), który nauczony wierności zasadom, porzuca marzenia o samodzielnym ułożeniu sobie życia. Zmaga się z własnym losem, a jednocześnie wykazuje się szeregiem zalet charakteru, takich jak pracowitość, przywiązanie do danego słowa i uczciwość. Jest mężczyzną prostolinijnym, skrajnie pragmatycznym, "grubo ciosanym" i zdystansowanym – także wobec własnych emocji. Życie nieustająco rzuca Markowi kłody pod nogi. Bierze problemy na swoje barki i brnie dalej. To opowieść o danym słowie i obietnicy, które więcej dla niego znaczą niż prawo – mówi Karol Dziuba, czyli serialowy Marek. Pocieszenie w trudnych chwilach młody Czertwan znajduje w bliskim kontakcie z niemal baśniową żmudzką przyrodą. Jest typowym człowiekiem zaścianka – czerstwym, przywiązanym do zasad i tradycji, zahartowanym ciężką pracą.

Wszystko może się zmienić, gdy w Ameryce odnajduje się Irena Orwid – jedyna córka Kazimierza. Młody Czertwan pragnie przekazać jej majątek i zająć się wreszcie własnym życiem, uwolnić się od obowiązku i nie zawsze wygodnych rodzinnych oczekiwań. Los jednak ponownie z nim igra – Marek zaczyna czuć coś do młodej dziedziczki, która wraca na Kresy…

Mogłoby się wydawać, że tych dwoje nic nie łączy. On – pragmatyczny, prosty mieszkaniec żmudzkiego zaścianka, ona – wychowana w Ameryce dziewczyna, otwarta, odważna i zdecydowanie inna niż żmudzkie panny z rodzinnych stron Marka. Irena, po tragicznej śmierci rodziców, trafia pod opiekę zamożnej rodziny Marwitzów. Wychowuje się w innych warunkach niż rówieśniczki na Kresach, co silnie wpływa na jej podejście do świata i uczuć. Nie zastanawia się, co wypada, a co nie, nie czuje się skrępowana konwenansami. Jest prostolinijna i śmiała. Wydaje się być księżniczką z bajki, a mimo to odnajduje się w żmudzkim zaścianku i obdarza miłością Marka. Doskonali znajomość języka polskiego, odwiedza sąsiadów i poznaje lokalne obyczaje. Docenia i szanuje swoje korzenie.

Dewajtis - premiera 17 września!

W obliczu trudnych wyborów i obowiązków wynikających z przynależności do rodziny oraz wspólnoty bohaterowie muszą stawiać czoła dylematom i na drugi plan odsuwać własne potrzeby i marzenia. Ich uczucie zostaje zespolone z moralnym konfliktem, a oni mierzą się z konsekwencjami wynikającymi z rozdźwięku między osobistymi pragnieniami a wymogami narzuconymi przez rodziny oraz społeczność. Czy bohaterowie będą potrafili pogodzić swoje interesy? Jak odnajdą się w nowej dla siebie sytuacji? Czy uczucie wygra z konwenansami?

Poświt i wielka historia

Istotnym bohaterem opowieści jest również… historia. Akcja toczy się pod koniec XIX w., już po powstaniu styczniowym, jednak wspomnienie narodowego poruszenia wciąż pozostają żywe i pojawia się w retrospekcjach. We wspomnieniach bohaterów cofamy się do powstania listopadowego, poznajemy powstanie styczniowe, jego konsekwencje, zabieranie majątków i zsyłkę oraz życie bohaterów u schyłku XIX w. Tworząc scenariusz serialu, zdecydowaliśmy nie pokazywać wcześniejszych wydarzeń w jednym ciągu. Posłużyliśmy się stosunkowo krótkimi retrospekcjami, by ukazać widzom tło historyczne, ale skupiliśmy się na akcji, która dzieje się pod koniec XIX w. – zdradza Ilona Łepkowska, pod której opieką artystyczną powstawał scenariusz serialu.

Właściciel majątku w Poświcie, Kazimierz Orwid, zostaje zesłany na Syberię, co właściwie determinuje nie tylko jego los, lecz także losy wszystkich bohaterów. Jego ukochana decyduje się dzielić zesłanie razem z nim. Mimo że udaje im się uciec, to nie będzie im dany powrót do ojczyzny – zostają zamordowani, a córka, Irena, trafia na wychowanie do innej rodziny. Pozostawiony przez zesłańca majątek w Poświcie zostaje przekazany pod opiekę Markowi Czertwanowi, co przewraca do góry nogami dotychczasowe życie bohatera.

Marek, Irena i inne postacie żyją w czasie nasyconym pamięcią o bohaterstwie i dramatycznych wydarzeniach z przeszłości. Przeszłość determinuje ich teraźniejszość. To doświadczenie wielkiej historii w dużym stopniu wpływa na postawy i wartości prezentowane przez bohaterów. Utrzymanie ziemi przodków staje się przejawem patriotyzmu, rozumianego jako przywiązanie do "małej ojczyzny" – w tym przypadku Poświtu czy szerzej: Żmudzi. Marek, mimo że początkowo nie pokrywa się to z jego pomysłem na życie, walczy o utrzymanie każdego skrawka ziemi, za nic nie chce dopuścić do utraty dziedzictwa. Wychowany w kulcie pracy spełnia obowiązek wobec rodziny, a także wobec ojczyzny. Z kolei Irena po powrocie na Kresy zakochuje się w polskiej przyrodzie i zaczyna z pasją zajmować się odziedziczonym po ojcu majątkiem.

Lokalny patriotyzm i szacunek do ziemi sprawiają, że Poświt jawi się jako raj na ziemi, gdzie bardzo ważne stają się zarówno tradycja, jak i życie w zgodzie z naturą. Ziemia staje się wartością samą w sobie – należy jej strzec i ją pielęgnować, by móc przekazać kolejnym pokoleniom – wraz z zespoloną z nią historią.

Strażnikiem historii jest również stary, majestatyczny dąb, tytułowy Dewajtis, rozpościerający swoje gałęzie nad majątkiem w Poświcie. Drzewo to jest nie tylko powiernikiem tajemnic bohaterów i świadkiem codziennych trudności, lecz także symbolem wspólnoty międzypokoleniowej i trwałego związku z przeszłością.